De Anatolische havenstad Smyrna – of Izmir – was in september 1922 strijdtoneel in de Grieks-Turkse Oorlog. Toen het geweld er een angstaanjagend hoogtepunt bereikte, keken de Britten en Amerikanen vanaf hun schepen in de haven werkeloos toe.

Rond 1900 was de Ottomaanse havenstad Smyrna een wonderlijke, bruisende stad. Daar kwam de wereld samen, als op een kosmopolitische bazaar. Culturen en religies krioelden er door elkaar heen: Grieken, Armeniërs, Turken, Sefardische Joden en rijke Fransen, Britten, Amerikanen, Italianen en Nederlanders. In Smyrna kon je elf Griekse kranten lezen, zeven Turkse, vijf Armeense, vier Franse en vijf Hebreeuwse – om nog maar te zwijgen over de lectuur in alle talen die meekwam met het internationale vrachtverkeer. De theaters en koffiehuizen bruisten van het mondaine leven en op straat hingen de geuren van verse koffie, kaneel en appeltabak. Iedereen sprak meerdere talen en er heerste een tolerante sfeer. Maar in 1922 kwam aan dat alles een einde. Tijdens de Grieks-Turkse Oorlog ging deze ‘Parel van de Oriënt’ ten onder.

Vanuit westers perspectief duurde de Eerste Wereldoorlog van 1914 tot 1918, maar wie de aandacht naar het oosten verschuift, beseft dat het geweld al in 1912 was uitgebroken met de eerste Balkanoorlog. Een alliantie van Grieken, Bulgaren, Serviërs en Montenegrijnen verklaarde het Ottomaanse Rijk toen de oorlog; ze wilden de ‘Turken’ voorgoed uit Europa verdrijven. Dat lukte aardig: de Balkan-alliantie rukte op naar het zuiden en stuurde het vermoeide leger van de sultan terug naar de Bosporus.

Uit angst voor de Slavische en Griekse legers verlieten duizenden Turken die op de Balkan woonden hun huis en haard, en vluchtten naar Anatolië (Klein-Azië), waar ze zich veilig waanden. Maar dat viel tegen. Grieken hadden hen van het vasteland verdreven omdat ze ‘niet-Grieks’ waren, maar in Anatolië stuitten ze op honderdduizenden Grieken die er al eeuwen woonden. De haat bereikte ook Smyrna, toen berooide Turkse vluchtelingen hun woede koelden op de Griekse bevolking.

Lees de rest van het artikel op de site van Historisch Nieuwsblad (€€), of koop het laatste nummer (februari 2023).