29 Jan De wereld waarnemen als dier

Voor NRC Handelsblad besprak ik twee boeken over zintuigen bij dieren: Een immense wereld (van Ed Yong) en How to Speak Whale (van Tom Mustill).

Wie oog in oog staat met een dichtbij dier komt vaak tot nieuwe inzichten. Beroemd is het verhaal van de filosoof Jacques Derrida die zich bloot in de badkamer bekeken voelde door zijn kat Oscar, en zich opeens schaamde. Het resulteerde in een levenslange fascinatie voor mens-dier relaties, én invloedrijke essays. Wetenschapsfilosoof Donna Haraway kende een vergelijkbaar eureka-moment tijdens het uitlaten van haar hond Cayenne: plots besefte ze dat naast haar een heel ander wezen liep met een totaal andere belevingswereld. Ze voelde zich niet alleen aangekeken, zoals Derrida door zijn kat, maar besloot ook met aandacht terug te gaan kijken naar Cayenne.

Ja kijken, dat doet de mens. Het visuele zintuig van de mens is zeer goed ontwikkeld, en dat verklaart ook ons verlangen naar natuurlijk en elektrisch licht, de zonsopgang en concepten als ‘inzicht’ en ‘overzicht’. Neonreclames, lichtprojecties, en uiteraard het schermpje van onze telefoons: alles is visueel. Of toch niet? Wat als we niet alleen keken naar kattenfilmpjes, maar de neus ook eens diep in de kattenbak drukten? Voelen, met onze vingertoppen, of juist likken aan medemensen, bloemen en trapleuningen? Ik zal de lezer niet aanraden om in het park te gaan snuffelen aan de genitaliën van, zeg, een Deense Dog, want het idee is wel duidelijk: de mens is een kijkend dier.

Het nieuwste boek van de Britse wetenschapsjournalist Ed Yong gaat over de zintuigen bij dieren. Hij maakte naam als soepele verteller met de bestseller I Contain Multitudes (2016), over bacteriën en micro-organismen en hij ontving de Pulitzerprijs voor zijn artikelen over de coronapandemie. De titel Een immense wereld resoneert goed met de leeservaring van dit nieuwe, monumentale werk: in dertien royaal gevulde hoofdstukken leidt Yong de lezer langs dierlijke geuren, smaken, licht, kleur, pijn, hitte, geluid, echo’s en de sensoren voor het elektrische en magnetische veld van de aarde. Hij eindigt zijn wonderbaarlijke boek met een belangrijk pleidooi voor stilte en duisternis. Doordat de mens zo visueel (en egoïstisch) ingesteld is heeft deze diersoort de aarde vergiftigd met lichtvervuiling en geluidshinder, waar allerlei andere dieren, die juist niet zo visueel ingesteld zijn, de nare gevolgen van ondervinden.

Lees de rest van het artikel op de website van NRC. (€€)