05 Jul Een bombardement van vlooien – Over Shiro Ishii
Dood en verderf kun je ook zonder kanonnen zaaien, bedacht de Japanse legerarts en generaal Shiro Ishii. Daarom ontwikkelde hij in de jaren dertig en veertig biologische wapens. De cholera- en pestepidemieën die hij in China veroorzaakte kostten honderdduizenden het leven.
Toen in november 1940 in de Chinese stad Changde de builenpest uit was gebroken leek er iets merkwaardigs aan de hand: de dood van ratten gaat meestal vooraf aan de dood van mensen, maar dat was ditmaal niet het geval. Pas twee maanden nadat het eerste slachtoffer – een elfjarig meisje genaamd Tao-Erh Tsai – in vreselijke pijnen was overleden, vielen de ratten pas, bij bosjes.
Kort na de uitbraak arriveerde in het rampgebied dokter Wen-Kwei Chen, een adviseur van het Rode Kruis. Door bloedtesten en onderzoek van organen kwam hij tot de conclusie dat deze builenpest niet door ratten was verspreid, maar – letterlijk – uit de lucht was komen vallen. Wat was het geval? Op 4 november was in Changde het luchtalarm afgegaan, maar de paniek in de stad leek ongegrond. De bewoners zagen hoe slechts één Japans vliegtuig een rondje over de stad vloog en zonder bommen te lossen weer verdween.
Bommen loste dat vliegtuig inderdaad niet, maar wel iets anders. Uit naoorlogse getuigenissen van de Japanse generaal Kiyoshi Kawashima werd bekend dat dit vliegtuig bijna zesendertig kilogram aan met builenpest besmette vlooien over Changde had uitgestort. Twee jaar later, in 1942, maakte dokter Chen op een Chinese persconferentie officieel bekend dat Japan zich schuldig had gemaakt aan biologische, of preciezer aan entomologische oorlogsvoering (met insecten). Dat was toen nog maar de eerste officiële, internationale beschuldiging. De pestaanval in Changde bleek namelijk het topje van de ijsberg.
Japan en Shiro Ishii
In de Geneefse conventie staat duidelijk dat het verboden is om aan biologische oorlogsvoering te doen, maar vele regimes in Oost en West hebben dat verbod omzeild of genegeerd. De meest ijzingwekkende vormen van biologische oorlogsvoering in de twintigste eeuw zijn ontwikkeld door de Japanse legerarts en generaal Shiro Ishii, die leefde van 1892 tot 1959. Tijdens de eerste en tweede Sino-Japanse oorlogen in de jaren dertig en veertig ontwikkelde hij een effectief programma ter verspreiding van onder andere cholera- en pestepidemieën in China.
De figuur Shiro Ishii moet begrepen worden in de historische context van het moderne Japan. Na het einde van het shogunaat en de terugkeer van het keizerrijk in 1868 (De Meji-restauratie), maakte het eiland een razendsnelle ontwikkeling door. Japan industrialiseerde en moderniseerde en liet zich inspireren door Westerse ideeën over imperialisme, militarisme en kolonialisme, om die daarna verder samen te smelten tot een giftige ‘eigen’ vorm van ultranationalisme. Toen Japan in 1895 China versloeg en in 1905 ook nog een nederlaag toebracht aan het Russische tsarenrijk, wist de wereld dat er in het Verre Oosten een nieuwe grootmacht was opgestaan, en een potentiële vijand.